Zaburzenia osobowości

Jak Kernberg rozumie zaburzenia osobowości?
Otto Kernberg, wybitny psychiatra i psychoanalityk, zaproponował strukturę organizacji osobowości jako sposób diagnozowania głębokości zaburzeń psychicznych. Wyróżnił trzy poziomy organizacji osobowości:

• neurotyczną – zintegrowany obraz siebie i innych, dojrzałe mechanizmy obronne,
• borderline (pograniczną) – częściowa integracja obrazu siebie i obiektów, niestabilna tożsamość, prymitywne mechanizmy obronne,
• psychotyczną – brak integracji, poważne zaburzenia postrzegania rzeczywistości.

Większość zaburzeń osobowości (np. borderline, narcystyczne, histrioniczne) mieści się w ramach organizacji borderline – nie odnosi się to wyłącznie do „osobowości borderline”, ale do całej grupy zaburzeń, które charakteryzują się wspólnymi mechanizmami psychologicznymi.

Cechy organizacji borderline osobowości (w ujęciu Kernberga):

• Rozszczepiona struktura obrazu siebie i innych (self i obiektów)
• Pacjent nie posiada stabilnego, zintegrowanego obrazu siebie i innych osób. Obiekty (np. bliscy, terapeuta) i obraz własnej osoby są postrzegane w sposób skrajny – jako całkowicie dobre albo całkowicie złe, bez możliwości łączenia cech pozytywnych i negatywnych w jednym obrazie psychicznym.
• Zaburzenia tożsamości 
• Występuje trudność w określeniu własnych cech, celów, wartości i potrzeb. Obraz siebie może być zmienny, niespójny, zależny od aktualnych emocji i relacji interpersonalnych.
• Pacjent posługuje się prymitywnymi mechanizmami obronnymi

Główne to: rozszczepienie, projekcja, zaprzeczenie, idealizacja/dewaluacja, identyfikacja projekcyjna. Mechanizmy te utrudniają realistyczne postrzeganie siebie i innych oraz regulację emocji.

Zachowane, ale niestabilne testowanie rzeczywistości
W odróżnieniu od psychoz, osoby z organizacją borderline nie tracą kontaktu z rzeczywistością w trwały sposób, ale mogą mieć czasowe zaburzenia percepcji pod wpływem stresu lub silnych emocji 

Jak wygląda leczenie?

TFP – terapia skoncentrowana na przeniesieniu
Zaburzenia osobowości są leczone psychoterapią długoterminową, a jedną z najbardziej rozwiniętych i przebadanych metod jest TFP (Transference-Focused Psychotherapy) podejście stworzone przez Kernberga i jego zespół.

Główne założenia TFP:

Leczenie struktury osobowości, a nie tylko objawów:

Celem nie jest wyłącznie redukcja objawów (np. impulsywności, lęku), ale zmiana podstawowej struktury psychicznej: integracja obrazów siebie i innych, rozwój bardziej dojrzałych mechanizmów obronnych i stabilizacja tożsamości.

Analiza przeniesienia w relacji z terapeutą
Pacjent odtwarza w relacji terapeutycznej swoje wewnętrzne wzorce postrzegania siebie i innych. Terapeuta pomaga je rozpoznać, nazwać i zrozumieć, co prowadzi do stopniowej integracji sprzecznych aspektów doświadczenia.

Urealnianie relacji interpersonalnych
Poprzez obserwację tego, jak pacjent przeżywa terapeutę, można lepiej zrozumieć, jak funkcjonuje on w codziennych relacjach. Ta praca „tu i teraz” pozwala przekształcić nierealistyczne, sztywne lub lękowe schematy relacyjne.

Struktura terapii
TFP prowadzona jest zazwyczaj 1-2 razy w tygodniu przez dłuższy czas. Istotnym elementem są jasno określone granice, kontrakt terapeutyczny i praca nad trudnościami, które pojawiają się bezpośrednio w relacji z terapeutą.

Efekty terapii

TFP została empirycznie przebadana i wykazuje skuteczność w leczeniu wielu zaburzeń osobowości. U pacjentów obserwuje się:

• większą stabilność emocjonalną i zmniejszenie impulsywności,
• poprawę relacji interpersonalnych,
• spójniejszy obraz siebie,
• zmniejszenie objawów depresyjnych i lękowych,
• lepszą zdolność do rozumienia i regulowania emocji.

Podsumowanie

W podejściu Otto Kernberga zaburzenia osobowości to wynik zaburzeń w integracji obrazu siebie i innych, prowadzących do dyfuzji tożsamości i trudności w relacjach. Terapia TFP nie zajmuje się jedynie objawami – jej celem jest głęboka zmiana psychiczna, umożliwiająca bardziej zrównoważone i świadome funkcjonowanie w życiu codziennym.

Osobowość narcystyczna

Osoby o tym typie osobowości często noszą w sobie silne pragnienie bycia docenionym i zauważonym. Potrzeba uznania może być próbą ochrony delikatnego obrazu samego siebie. Na zewnątrz mogą wydawać się pewne siebie, ambitne, a nawet dominujące,jednak wewnątrz często zmagają się z poczuciem niepewności, lękiem przed krytyką lub odrzuceniem.

Czasami relacje mogą być dla nich trudne, bo pod maską siły skrywają głęboki lęk przed byciem zranionym. Psychoterapia może pomóc w budowaniu stabilniejszego i bardziej współczującego obrazu siebie oraz pogłębieniu relacji z innymi.

 Osobowość borderline (pograniczna)

Osoby z cechami borderline często bardzo intensywnie przeżywają emocje – zarówno te dobre, jak i trudne. Ich relacje bywają burzliwe, bo silnie pragną bliskości, ale jednocześnie boją się zranienia i odrzucenia. Mogą doświadczać skrajnych wahań nastroju, uczucia pustki, niepokoju czy lęku przed samotnością.

To osoby wyjątkowo wrażliwe, często z bogatym światem wewnętrznym. Terapia pomaga im lepiej zrozumieć swoje emocje, odbudować poczucie tożsamości i nauczyć się bezpieczniej tworzyć więzi z innymi.

Osobowość schizoidalna

Ten typ osobowości charakteryzuje się potrzebą przestrzeni i wycofania z intensywnych relacji społecznych. Osoby o cechach schizoidalnych zwykle czują się dobrze w swoim wewnętrznym świecie, cenią samotność, są refleksyjne, niezależne i często bardzo twórcze.

Choć mogą być postrzegane jako chłodne lub zdystansowane, nie oznacza to braku uczuć a raczej ich trudniejszą dostępność i potrzebę chronienia własnej wrażliwości. Psychoterapia może pomóc w lepszym kontakcie z własnymi emocjami i potrzebami oraz wspierać w budowaniu relacji na własnych zasadach.

Osobowość histrioniczna

Osoby z tym typem osobowości są zwykle ekspresyjne, pełne energii, bardzo wrażliwe na reakcje otoczenia. Często dążą do bycia zauważonymi, mogą mieć tendencję do dramatyzowania lub nadmiernego podkreślania emocji. U podstaw leży często głęboka potrzeba bycia kochanym i akceptowanym.

Choć na pierwszy rzut oka wydają się otwarte i towarzyskie, mogą skrywać trudności z poczuciem własnej wartości lub lęk przed samotnością. Terapia może pomóc im odnaleźć wewnętrzną równowagę, lepiej zrozumieć swoje emocje i budować relacje oparte na głębszym porozumieniu.

Osobowość paranoiczna 

Osobowość paranoiczna to wzorzec funkcjonowania, w którym dominują trudności z zaufaniem, podejrzliwość oraz przekonanie, że inni ludzie mają wobec nas złe intencje  nawet jeśli nie wyrażają ich wprost. Osoby z tym typem osobowości często czują się oceniane, zagrożone lub wykorzystywane. Reagują nadmierną czujnością, wycofaniem lub napięciem, nawet w sytuacjach neutralnych.

Yeomans, F. E., Clarkin, J. F., Kernberg, O. F. (2015). Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu w leczeniu zaburzeń osobowości borderline. Podręcznik kliniczny.

Caligor, E., Kernberg, O. F., Clarkin, J. F. (2019). Psychoterapia psychodynamiczna patologii osobowości. Leczenie self i funkcjonowania interpersonalnego.

Gabbard, G. O. (2015). Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej.